Praca underwritera nad stworzeniem produktu ubezpieczeniowego zawsze zaczyna się od lektury kodeksu cywilnego i innych ustaw kształtujących odpowiedzialność cywilną odszkodowawczą klienta, którego zdefiniujemy jako tzw. „target”. Jeżeli znajdziemy i przeanalizujemy wszystkie przepisy odnoszące się do jego odpowiedzialności, uznając wynikającą z nich odpowiedzialność za ubezpieczalną, tworzymy produkt ubezpieczeniowy.
– Paweł Sukiennik, PS Consult, Lloyd’s Polska Compliance Officer
Odpowiedzialność odszkodowawcza jest podkategorią odpowiedzialności cywilnej. Dla ubezpieczeniowców stanowi ona jednak pojęcie kluczowe – tylko ten rodzaj odpowiedzialności cywilnej jest ubezpieczalny, tzn. może być przedmiotem ubezpieczenia. Wynika to wprost z art. 822 k.c., który umożliwia ubezpieczycielowi wyłącznie wypłatę odszkodowania za szkodę, a nie innego świadczenia (wyjątkiem od tej zasady jest pokrywanie przez ubezpieczycieli zadośćuczynień za krzywdę, nieznajdujące wprost oparcia w tym przepisie). Naszym zadaniem jest wytłumaczenie tego klientowi zanim przystąpimy do parametryzowania oczekiwanej przez niego ochrony ubezpieczeniowej na etapie analizy jego potrzeb i wymagań. Jak to jednak wytłumaczyć komuś, kto zazwyczaj nie ma przygotowania prawniczego? Ba, jak ma się tego podjąć osoba, która także zazwyczaj takiego przygotowania nie ma?
Z kodeksem w ręku
Proponuję przejść ten etap uświadamiania klienta z kodeksem cywilnym w ręku. W praktyce nie ma bowiem takiego roszczenia za szkodę wyrządzoną w Polsce, które nie powoływałoby się na któryś z przepisów naszego kodeksu.
Poszukiwać będziemy artykułów, w których występuje słowo „szkoda”, za którą przepis nakłada na kogoś odpowiedzialność. Słowo „szkoda” występuje w kodeksie w ok. 100 paragrafach. W nie tak wielu, biorąc pod uwagę, że kodeks zawiera ponad 1000 artykułów, nie licząc paragrafów…
Wymieńmy zatem pierwszych 10 przepisów kodeksowych, które nakładają na kogoś odpowiedzialność za szkodę (wytłuszczenia pochodzą ode mnie):
Art. 182.§1. Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę.
Art. 391. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Art. 417.§1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
Art. 4171.§1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
Art. 4172. Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
Art. 422. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.
Art. 427. Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.
Art. 429. Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.
Art. 430. Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
Ubezpieczalne i nieubezpieczalne
Wiem, że cytowanie kodeksu cywilnego bez komentarzy i przykładów „z ubezpieczeniowego życia” może się wydawać pozbawione sensu. Chciałem jednak odsłonić Czytelnikom kulisy warsztatu underwritera i redaktora OWU OC. Nasza praca nad stworzeniem produktu ubezpieczeniowego zawsze bowiem zaczyna się od lektury kodeksu cywilnego i innych ustaw kształtujących odpowiedzialność cywilną odszkodowawczą klienta, którego zdefiniujemy jako tzw. „target” (czyli „grupę docelową” posługując się językiem ustawy o dystrybucji ubezpieczeń). Jeżeli znajdziemy i przeanalizujemy wszystkie przepisy odnoszące się do jego odpowiedzialności, uznając wynikającą z nich odpowiedzialność za ubezpieczalną, tworzymy produkt ubezpieczeniowy. I odwrotnie – jeżeli uznamy taką regulację za nieubezpieczalną – odstępujemy od dalszych prac nad produktem albo wyłączamy daną branżę (ewentualnie całą albo część odpowiedzialności z danego przepisu) z ochrony ubezpieczeniowej w produkcie „ogólnego przeznaczenia”.
Czy zatem znajdujemy w kodeksie cywilnym przepisy regulujące odpowiedzialność odszkodowawczą, które uznajemy za nieubezpieczalne? W całości – nie. Ale jeżeli spojrzymy na zasięg niektórych artykułów (np. 415 k.c.), to zauważymy, że obejmuje on np. tzw. czyste straty finansowe. Nie wyłączając z zakresu ubezpieczenia całej odpowiedzialności wynikającej z danego przepisu możemy jednak wyłączyć ten zakres w odniesieniu do pewnej kategorii szkód – np. czystych strat finansowych wynikających z opóźnień (nieterminowości). I tak robimy.
Pozostaje pytanie, dlaczego uznajemy to ryzyko (lub inne wyłączone z zakresu ubezpieczenia) za nieubezpieczalne – ale o tym innym razem…
Paweł Sukiennik
PS Consult, Lloyd’s Polska Compliance Officer